OPEK Europees voorbeeld voor reactivatie van erfgoed tot culturele hotspot

Tot eind jaren 2000 was OPEK aan de Vaartkom een douane-entrepot waarvan het nut stilaan verdween. Stad Leuven en enkele culturele organisaties die toen in de Molens Van Orshoven werkten, zagen het potentieel van deze historisch waardevolle plek en bouwden het uit tot de toonaangevende plek voor kunst en cultuur OPEK, kort voor Openbaar Entrepot voor de kunsten.  

Het herbestemmen van erfgoed is een krachtig instrument voor stadsvernieuwing en zorgt mee voor een aangename, duurzame leefomgeving. Leuven heeft dit goed begrepen en werkt al jaren aan innovatieve herbestemmingsmodellen afgestemd op de noden van een moderne stad en de bewoners.

“OPEK aan de Vaartkom is hier een schoolvoorbeeld van: de stad was op zoek naar een nieuwe invulling van het douane-entrepot en de culturele organisaties die nu in OPEK wonen, waren op zoek naar een nieuwe betaalbare locatie. Het was het begin van een mooie romance waarbij de stad facilitator was en de organisaties het vertrouwen kregen om de plek op eigen kracht vorm te geven. Het gebouw werd door de stad in erfpacht gegeven zodat de relatief ‘kleine’ organisaties samen genoeg draagkracht hadden om een gebouw van die omvang te beheren. Het project werkte als deeltjesversneller voor de hele buurt en bewijst wat de impact kan zijn van het re-activeren van erfgoed. Van een voormalige industriezone groeide de Vaartkom uit tot de huidige hotspot voor creatievelingen”, vertelt schepen van cultuur Denise Vandevoort. “Dat werd opgepikt in Europa. Recent organiseerde Eurocities voor het ‘Creative Europe programme’ een open call. Ze verzamelden 32 praktijkvoorbeelden verspreid over heel Europa, met een focus op een slimme herbestemming van erfgoed door innovatieve samenwerkingsmodellen. Stad en OPEK dienden samen een dossier in. We zijn heel trots te kunnen melden dat OPEK geselecteerd werd.”

cultural beehive
Vandaag is het door de coronaepidemie niet zo druk in het gewezen douanegebouw. Maar anders gonst het er van bedrijvigheid. Zo is OPEK de thuisbasis van de Leuvense gezelschappen fABULEUS en Het nieuwstedelijk, de kunst-educatieve organisaties Bamm! (voorheen Mooss), Urban Woorden/Artforum en WISPER en van de sociaal-artistieke beeldende werking De FactorY. Maar dat is niet alles: de studenten Drama van LUCA School of Arts krijgen er praktijklessen en presenteren er hun bachelor- en masterproeven, de studenten cultuurmanagement van de UCLL krijgen er wekelijks les en vele lokale socio-culturele organisaties gebruiken de ruimtes voor meetings en evenementen. In OPEK vind je elke dag (vaak erg jong) artistiek talent, gepassioneerde cultuurwerkers en kunstenaars. Overdag wordt er gecreëerd en ’s avonds spelen er voorstellingen in de grote theaterzaal. De catalogus van Eurocities heeft het niet voor niets over een “cultural beehive”, een cultureel bijennest.

Dirk De Lathauwer, directeur van fABULEUS, was er van in het prille begin bij: “OPEK is nu al 10 jaar een echt baken in deze buurt en stad. Enerzijds als drukke ontmoetingsplek - daar heeft café Entrepot natuurlijk alles mee te maken - anderzijds door de toch wel unieke inhoud van het gebouw: OPEK is een incubator van een state of the art maar tegelijk zeer toegankelijk artistiek en kunst-educatief werk dat nadien overal in Vlaanderen en steeds meer internationaal gespreid wordt. En het lijkt soms alsof we nog maar net begonnen zijn en dat de samenwerking nog zo veel extra potentieel in zich heeft! De nieuwe verbouwing in samenwerking met T’Jonck-Nilis die voor de zomer 2021 gepland is, moet er onder andere voor zorgen dat de culturele dynamiek van OPEK nog voelbaarder en zichtbaarder zal worden voor bezoekers en passanten.”